CeperenVolk - nieznana historia zdrady

W księgarniach pojawiła się kolejna książka inspirowana historią Goralenvolk - „Krzyżyk Niespodziany” autorstwa Bartłomieja Kurasia i Pawła Smoleńskiego. Czytając ją, zaznaczałem strony z tekstem pełnym błędów faktograficznych, przekłamań czy to, co mnie przede wszystkim zabolało przypisywanie działań oddziału partyzanckiego Wojciecha Duszy „Szaroty” osobie, która nie miała z tym nic wspólnego. Pomijam fakt, że w tej publikacji nie wspomniano o pierwszym na Podhalu zbrojnym oddziale partyzanckim „Szaroty”, który wykonał ponad dwadzieścia wyroków śmierci na kolaborantach, bowiem brakuje tam także opisu wielu innych osób i oddziałów walczących z Niemcami na Podhalu. Każdy twórca pisze to, co chce i autorzy tej książki z tego prawa skorzystali. Jednych wyeksponowali o innych nie wspomnieli. Początkowo chciałem się zwrócić do autorów o przedstawienie źródeł i dokumentów do tych treści, które moim zdaniem nie odpowiadają prawdzie. Uświadomiłem jednak sobie, że w przypadku Goralnevolk  w większości nie chodzi o dochodzenie do prawdy tylko o cykliczne „przeczołganie” górali a przy okazji jakaś kasa wpadnie, bo temat nośny. Czyli, nie chodzi o to, aby złapać króliczka, lecz aby wciąż gonić go.
Książka „Krzyżyk Niespodziany” jest moim zdaniem publicystyką historyczną niewnoszącą nic nowego. O Goralenvolk w ostatnich latach ukazało się mnóstwo artykułów prasowych, internetowych, książek, nakręcono filmy dokumentalne czy audycje radiowe. Stał się on też inspiracją dla artystów i literatów. W nawiązaniu do tej przeszłości Podhala powstał kryminał „Śleboda”. Większego natchnienia tematem Gorlanvolk dostali twórcy słuchowiska radiowego „Nietoty” autorstwa Sebastiana Majewskiego i w reżyserii Jana Klaty, które w 2014 roku nagrało Polskie Radio Kraków. Na tym jednak nie poprzestano. Do słuchowiska przygotowano plakaty, koszulki, komiks i płyty, które zaprojektował Kuba Woynarowski. W ramach przepisów o dostępie do informacji publicznej w 2015 roku zwróciłem się do ówczesnego prezesa PR Kraków Marcina Pulity o udostępnienie kosztów tego przedsięwzięcia. Po wielomiesięcznych pisemnych przepychankach udało się cześć z nich uzyskać.  
Koszty realizacji słuchowiska „Nietoty” -  8 766,97 zł netto
Koszt pracy aktorów przy słuchowisku wyniósł – 3 000,00 zł netto
Łączna ilość plakatów „Nietoty” wyniosła 1 100 sztuk
Wydruk plakatów - 1 124, 17 zł netto
Tygodniowa ekspozycja plakatów -  6 740,00 zł netto
Łączna ilość komiksów „Nietoty”  z płytą wyniosła 500 sztuk
Koszt produkcji komiksów z płytą - 10 290,00 zł netto
Łączna ilość koszulek „Nietoty" to 200 sztuk
Koszt produkcji koszulek - 2 238,00 netto
Łączny koszt słuchowiska „Nietoty” w wykazanych pozycjach: 32 159,14 zł netto doliczając VAT (nawet do wynagrodzenia aktorów) brutto wyniósł: 39 555,74 zł. Nie są to koszty ostateczne, bowiem nie udało się uzyskać wysokości honorariów reżysera, twórcy tekstu, autora oprawy wizualnej słuchowiska. Ocenę wartości artystycznej pozostawiam tym, którzy słuchowisko „Nietoty” znają. Wkrótce nowe dzieła, bowiem wieść niesie, że o Goralenvolk ma też powstać film fabularny. Inni twórcy pewnie też coś będą mieć w tym temacie do powiedzenia, więc może powstaną poematy, sztuki teatralne, opera, operetka, wystawy malarskie i rzeźby.
Nazwę CeperenVolk wymyśliłem, jako tytuł rozdziału, który ostatecznie w książce o Wojciechu Duszy „Szarocie” się nie znalazł. Nie chciałem, aby dla niektórych osób stał się wątkiem wiodącym, przykrywającym główny temat książki. Rozdział ten napisałem z powodu ogromu materiałów, do jakich dotarłem podczas opracowywania książki o Szarocie. Poszukiwałem informacji, kto zdradził Wojciecha Duszę, co w rezultacie doprowadziło do śmierci blisko stu osób. W archiwach są setki relacji osób z Podhala represjonowanych przez Niemców, rodzin, których bliscy zostali zabici lub zesłani do obozów, skąd już żywi nie wrócili. W wielu przypadkach zeznawali o osobach, które przyczyniły się do ich zatrzymania. Gestapowcy bez zdrajców i donosicieli nie odnosiliby takich sukcesów na Podhalu w zwalczaniu polskiego podziemia lub wszelkiego rodzaju sprzeciwu wobec Niemiec. Pośród opisanych zdrajców i donosicieli niewiele jest nazwisk góralskich. Są za to osoby zamieszkujące na Podhalu podczas okupacji niemieckiej, które nie identyfikowały się z góralami a wielu wręcz nienawidziło ich. Większość z nich dobrowolnie podjęła współpracę z Niemcami i donosiła na swoich sąsiadów, kurierów, działaczy ruchu oporu, współpracowników a zdarzało się, że i na najbliższą rodzinę. Z tego powodu straciło życie setki mieszkańców z Nowego Targu, Suchej Beskidzkiej, Rabki, Zakopanego i wielu innych podhalańskich miejscowości. Kolejne setki osób zostało trwale okaleczonych i utraciło zdrowie podczas tortur w Palace siedzibie zakopiańskiego gestapo. Pośród zdrajców i donosicieli niechlubną rolę odegrało wiele kobiet. Te, które oficjalnie zadawały się i pokazywały z Niemcami nie były problemem, bowiem trzymano się od nich z daleka. Gorzej było z tymi, które potajemnie spotykały się z Niemcami i przekazywały informacje. Siatkę kobiet donosicielek stworzyła Aleksandra Keller kochanka Weissmana szefa gestapo w Zakopanem. Mieszkała w domu naprzeciw budynku Palace, gdzie przekazywała informacje zebrane od swoich denuncjatorek. Po wojnie okazało się, że od Weissmana miała nazwiska innych kapusiów z całego rejonu działania zakopiańskiego gestapo. Podjęła negocjacje z bezpieką w Zakopanem o przekazaniu listy zwerbowanych współpracowników gestapo w zamian za bezkarność. Podczas okupacji niemieckiej był też inny rodzaj donosicielstwa. W zeznaniach zakopiańskich gestapowców złożonych po wojnie przed polskimi sędziami, czytamy o setkach anonimowych donosów, jakie corocznie wpływały do „Palace”. W dokumentach są też relacje o pracownikach poczty w Nowym Targu, Rabce i Zakopanem, którzy z narażeniem życia przechwytywali anonimy do gestapo. Pracownik poczty w Zakopanem został na tym przyłapany i wysłany do obozu, z którego już nie wrócił.
Po wojnie zdrajców ojczyzny i donosicieli usiłowano postawić przed sądami oraz surowo ukarać. Częściowo się to udało. Od stycznia 1945 roku zbierano zeznania świadków, którzy wskazywali konkretne osoby, jako informatorów i współpracowników gestapo. Instalujące się wtedy władze komunistyczne początkowo rzetelnie zabrały się za ich aresztowanie. Świadczą o tym protokoły z przesłuchań.  Jednak należy pamiętać, że w tym czasie władza komunistyczna ma wielki problem z partyzantami na Podhalu, więc UB zależy, aby informatorzy, którzy wcześniej współpracowali z gestapo teraz zaczęli donosić do nich. I tak się w wielu przypadkach dzieje. Cześć z nich za swe wielkie przewinienia otrzymała symboliczne wyroki, pozostałych uniewinniono.
Historia okupacji niemieckiej na Podhalu jest wyjątkowo pogmatwana. Odchodzą ostatni świadkowie tamtych lat i nikt nie stara się uwiecznić ich wspomnień. Wątek Goralenvolk jeszcze niejednokrotnie będzie poruszany. Otwarte pozostaje pytanie czy CeperenVolk i inne epizody kolaboracji nie tylko z Podhala, ale z całej Polski zostaną w najbliższych latach przedstawione. Historycy szacują, że do 1945 roku Niemcy zwerbowali 60 – 70 tysięcy informatorów polskiego pochodzenia. Ilu pozostawili uśpionych agentów chyba się już nie dowiemy.