Święta Wielkanocne

Zanim umilkły dzwony

Chodzenie ze śmiertecką wielkopostną i palenie Judasza to dawne orawskie zwyczaje związane z Wielką Nocą.

Wielkanoc, czyli Uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego, to najstarsze i największe święto chrześcijańskie, obchodzone na pamiątkę zmartwychwstania Chrystusa. Obchody Świąt Wielkanocnych wiążą się z rozmaitymi obyczajami, tradycjami i obrzędami, które swe korzenie mają nie tylko w chrześcijaństwie, ale i w wierzeniach pogańskich. Zwyczaje ludowe miały na celu zapewnienie dobrego początku pracom polowym i zdrowiu ludzi.

W Lipnicy Wielkiej, położonej u południowych stóp Babiej Góry, zachowało się jeszcze wiele dawnych zwyczajów.

Niedziela Palmowa, zwana na Orawie Kwietną, rozpoczyna Wielki Tydzień. - Na całej Górnej Orawie w tym dniu święci się w kościele palmy, nazywane w tym regionie "kyćkami, kycickami, bazickami". Są to gałązki wierzbowe z pączkami. Dla ochrony przed nieurodzajem należało do poświęcanego bukietu kycicek dołączyć gałązkę jałowca - opowiada Marcin Kowalczyk z Lipnicy Wielkiej, etnograf w Muzeum-Orawskim Parku Etnograficznym w Zubrzycy Górnej. - W każdy piątek Wielkiego Postu gospodarz robił jeden krzyżyk z drewna lub gałązek, w sumie było ich 7. Po poświęceniu kycicek 6 krzyżyków wkładano za krokiew w domu dla ochrony przed piorunami, a jeden krzyżyk wraz ze święconymi kycickami dawano do pierwszego siewu - tłumaczy.

Obrzędy wielkopostne tradycyjnie zaczynają się w Wielki Czwartek, pod Babią Górą nazywany Zielonym Czwartkiem. Zanim w kościele umilkły dzwony, słychać już było kołatki. Bezpośrednio po zawiązaniu dzwonów chłopcy obiegali kościół trzykrotnie, robiąc wielki hałas. W okresie od Wielkiego Czwartku do Wielkanocy terkotki miały zastępować kościelne dzwony i dzwonki ministrantów. Wierzono też, że ich dźwięk odpędza złe siły. - W Wielki Piątek obieganie z kołatkami po wsi miało prawdopodobnie zwoływać ludzi do kościoła - przypuszcza Marcin Kowalczyk.

W Wielki Czwartek przy dźwiękach klekotek wielkopostnych i obrzędowych śpiewów chłopcy palili Judasza. - Kukłę, która była podobizną Judasza, wykonaną ze słomy i ubraną w łachmany, wieszali na dzwonnicy lub drzewie, potem zrzucali, bili kijami i palili na ognisku - wyjaśnia Karolina Kowalczyk z Lipnicy Wielkiej, etnograf.

Wielkanoc przypada zawsze w niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Termin ten sprawia, że ze świętem związanych jest wiele obrzędów i zwyczajów podkreślających zakończenie zimy i początek wiosny.

W tradycji ludowej na Orawie czwartą niedzielę Wielkiego Postu nazywano bioło, śmiertno lub śródpostno. Kiedyś tego dnia był zwyczaj chodzenia ze śmiertecką wielkopostną. - W tym dniu pory roku walczyły ze sobą na śmierć i życie. Zawsze zwyciężała wiosna, a kolorem zwycięstwa jest biel - opowiada Karolina Kowalczyk. Dziewczęta robiły lalkę ze szmat zwaną śmiertecką, którą ubierały na biało, a do ręki dawały jej kosę. Była ona wykonywana na rusztowaniu w kształcie krzyża. Dziewczynki, również w białych sukniach, niosły kukłę przez wieś, odwiedzały domy, śpiewając "Sła śmiertecka z miasta...". W zamian za śpiewy dostawały od gospodarzy dary w postaci jajek czy chleba. - Na koniec dziewczęta rozbierały lalkę albo chłopcy wyrywali ją dziewczętom i topili w potoku. Było to symboliczne pożegnanie zimy - zaznacza pani Karolina.

W czasie pierwszej orki bazie poświęcone w Niedzielę Palmową miały znaczenie symboliczne. Jeśli w Wielkim Tygodniu na polach nie było już śniegu, niektórzy gospodarze wychodzili orać, poza Wielkim Piątkiem. - Dla gazdy bardzo ważny jest pierwszy wiosenny wyjazd w pole. Gaździna wychodzi do niego ze święconą wodą i wiązką kicicek. Święci gazdę, który robi znak krzyża. Święci też konia i sprzęt rolniczy. Później razem wsiadają na wóz i jadą w pole, a pod pierwszą skibę gazda wrzuca gałązkę z kicicki i krzyżyk z Kwietnej Niedzieli - wyjaśnia etnograf.

W tradycji ludowej zakorzeniona jest głęboka wiara w magiczną moc wielkopostnych i wielkanocnych zwyczajów. - Zwiastują one pomyślność w urodzaju, chronią od złego. Zwyczaj śmiertecki oznacza odkupywanie się śmierci - kończy Karolina Kowalczyk.

* * *

Tygodnik Podhalański dziękuje zespołom "Orawskie Dzieci", działającym przy Szkole Podstawowej nr 2 w Lipnicy Wielkiej, i "Ziemia Orawska", który skupia młodzież z całej Orawy, oraz Orawskiej Grupie Teatralnej im. dra Emila Kowalczyka za przygotowanie i przedstawienie wielkanocnych zwyczajów orawskich.

Jolanta Flach

Reklama

Komentarze Facebook

Powyższe komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu społecznościowego Facebook.
Redakcja 24tp.pl nie wpływa na treść oraz nie odpowiada za wpisy dokonane przez użytkowników portalu Facebook.

Święta Wielkanocne

Zanim umilkły dzwony

Chodzenie ze śmiertecką wielkopostną i palenie Judasza to dawne orawskie zwyczaje związane z Wielką Nocą.

Ostry zakręt w Hyrnym

Wieczór autorski Angeliki Chrapkiewicz-Gądek

Dyplomowa wystawę w Szkole Kenara

Szkoła Kenara po wielkim remoncie

Tatromaniacy pod Giewontem

Jubileuszowa Gala Szpitala na Ciągłówce

Na Kamieńcu w Zakopanem stanie dom wielofunkcyjny

Małopolska Wspiera Talenty

Zakopane, święconka w parafii Świętego Krzyża

Święcenie pokarmów z Majerankami przy rabczańskim, starym kościółku

Stanisław Kulon w Salonie Marcowym

Konwencja wyborcza Maciej Tokarz i Nowy Targ zasługuje na więcej

Marka Tatrzańska 2023 w Teatrze Witkacego

Jubileuszowa Wiosna Jazzowa Zakopane 2024

Świat, w którym nie widać nic czyli Barbara Sowińska w przedszkolu

Luna czyli spektakl bez słów dla najmłodszych widzów

Konwencja wyborcza Grzegorza Watychy i komitetu Nasze Miasto

Przyszłość Powiatu Nowotarskiego przedstawia

Biały Miś - jeden i tylko jeden, prawdziwy

Podhalańczycy pod Giewontem

Kto krzyż odgadnie, ten nie upadnie

Przedszkolaki na stoku

Karnawał na Śniegu czyli Mali Śwarni na natach

Ach co to był za bal

Grupa exMaanam w Nosalowym Dworze

Pnioki, Krzoki, Ptoki

Obrazy Natalii Kuropki w "Kmicicu"

Kolędowanie Martyny Kasprzyckiej i Macieja Czemplika

Hanna Zbyryt u Ojców Jezuitów na Górce

Mateusz Ziółko dla Centrum Pomocy Dzieciom

Zobacz pozostałe galerie